Każdy Polak i każda Polka wie, że biały i czerwony to kolory ich kraju. Można je spotkać wszędzie – na gmachach urzędowych, na ulicach, na zawodach sportowych… Jednak okazuje się, że nie każda flaga jest flagą. Jak to możliwe? I dlaczego nasza flaga jest biało-czerwona? Jak ją wywieszać? Jeśli nie znasz odpowiedzi na te pytania, to zapraszamy do zapoznania się z garścią historii i ciekawostek zebraną przez Bibliotekę „U Sowy Poczytajki”.
1) dlaczego biel i czerwień? – jest to po prostu odwzorowanie znacznie starszego od flagi herbu, jakim jest Orzeł Biały, czyli wizerunek białego orła w koronie w polu czerwonym, który po raz pierwszy został użyty jako godło państwa w 1295 roku przez króla Przemysła II; w tych samych barwach była Pogoń litewska przedstawiająca rycerza na białym koniu w czerwonym polu, herb Wielkiego Księstwa Litewskiego, drugiej części wspólnej Rzeczypospolitej; sama flaga pojawiła się bardzo późno, bo na przełomie XIX i XX wieku, a oficjalnie wprowadzono ją po odzyskaniu niepodległości, 1 sierpnia 1919 roku;
2) odcień ma znaczenie – biel i czerwień na fladze Polski ma konkretny odcień, są one przedstawione w postaci współrzędnych trójchromatycznych barw i sprecyzowane w Ustawie o godle, barwach i hymnie Rzeczypospolitej Polskiej oraz o pieczęciach państwowych; biały nie jest czystym śnieżnobiałym, a kolor czerwony to karmazyn, czyli ciemna czerwień, jednak nie zawsze tak było – w opisie flagi z 1921 roku czerwień była sprecyzowana jako karmazyn o jaśniejszym niż dziś odcieniu, a od 1927 roku przez ponad 50 lat obowiązywał cynober, czyli czerwony wpadający w pomarańczowy;
3) układ kolorów ma znaczenie – polska flaga jest biało-czerwona: kolor biały jest na górze, a czerwony na dole, ponieważ znak w godle, czyli orzeł, jest ważniejszą jego częścią niż tło; jeśli barwy zawieszone są w układzie pionowym, to biały umieszcza się po lewej stronie płaszczyzny oglądanej z przodu, a czerwony po prawej, natomiast w rozetkach, czyli tak zwanych kotylionach, biały powinien być wewnątrz, czerwony na zewnątrz;
4) proporcje są ważne – długości boków flagi powinny przedstawiać proporcje 5:8, stosunek ten został określony ustawą w 1919 roku i obowiązuje on do dziś; przykładowo, gdy flaga ma 1 metr wysokości, to musi mieć 1,6 metra szerokości, jeśli tak nie jest, to biały i czerwony stanowią barwy narodowe, ale nie flagę; barwy narodowe mogą być dowolnej długości i szerokości, ale szerokość obu pasów musi być taka sama; co więcej, zgodnie z ustawą, dla miana flagi, prostokąt musi być umieszczony na maszcie, drzewcu;
5) flaga państwowa z godłem – przysługuje wyłącznie polskim placówkom dyplomatycznym, portom, lotniskom oraz statkom, gdzie jest używana jako bandera; dopuszczono ją także do używania przez wojsko, ale tylko poza granicami kraju lub w kontaktach z zagranicą; zatem ludzie, którzy wywieszają flagę z godłem na domach i balkonach, uważając że jest ona ładniejsza, popełniają błąd, bo taka flaga przysługuje tylko określonym podmiotom;
6) flaga jest znakiem i jako znak powinna być widoczna – zgodnie ze zwyczajami flagę należy zdejmować na noc i podnosić rano; dopuszcza się pozostawienie flagi na maszcie, ale pod warunkiem, że maszt jest oświetlony przez całą noc; w innym przypadku należy ją zdejmować, ale w Polsce niestety mało kto tak robi;
7) prezentowanie flagi na domu lub balkonie – drzewiec powinien być umieszczony pod kątem 45 stopni w stosunku do ściany budynku, można również umieścić drzewce poziomo na balkonie lub w oknie;
8) flaga narodowa a inne flagi – w tym przypadku wszystko zależy od tego, ile flag towarzyszy fladze narodowej: przy parzystej liczbie polską flagę – jako najważniejszą – wywiesza się z lewej strony dla patrzącego, a przy nieparzystej umieszcza się ją na środku; poza tym flagi umieszczamy zgodnie z następującą hierarchią: najpierw flaga Rzeczypospolitej Polskiej, potem: flaga innego państwa, flaga województwa, flaga powiatu, flaga gminy, flaga Unii Europejskiej, flaga organizacji ogólnopolskiej, flaga organizacji międzynarodowej, flaga służbowa, flaga firmowa, flaga okolicznościowa;
9) flaga nie może dotykać ziemi – niezwykle ważne jest, aby nie dopuszczać do sytuacji, w której flaga dotyka ziemi; np. przy wciąganiu flagi na maszt przez żołnierzy, jeden ją podnosi, a drugi przytrzymuje, aby nie dotykała podłoża, bo to byłoby uchybienie; położenie flagi na ziemi było przecież kiedyś znakiem poddania się; zasada ta jest niestety najczęściej łamana przy wszelkiego rodzaju uroczystościach symbolicznych z przecięciem biało-czerwonej wstęgi – po przecięciu wstęgi jej części nie powinny opadać na ziemię – należy zadbać, aby ktoś je przytrzymał i zwinął;
10) ochrona barw narodowych i flagi – dziś każdy ma prawo używać barw Rzeczpospolitej, w szczególności w celu podkreślenia znaczenia uroczystości, świąt lub innych wydarzeń, pod warunkiem zachowania odpowiedniej czci i szacunku – flaga musi być czysta, nie może być podarta ani wyblakła kolorystycznie, nie wolno także umieszczać na niej napisów, rysunków; Kodeks Karny zawiera przepisy dotyczące ochrony symboli narodowych, np. za publiczne znieważenie, uszkodzenie lub usunięcie flagi czy godła grozi grzywna, kara ograniczenia albo pozbawienia wolności;
11) podobieństwa i różnice – każde państwo, uznane na arenie międzynarodowej czy nie, posiada własną flagę, co daje setki wzorów; najbardziej podobne do polskiej są flagi Indonezji i Monako, które są czerwono-białe;
12) święta barw narodowych w Polsce i na świecie – ponad 50 krajów świata obchodzi święto na cześć swoich barw narodowych (Polska od 2004 roku); Dzień Flagi Rzeczypospolitej – obchodzony 2 maja – ma na celu propagować wiedzę o polskiej tożsamości oraz symbolach narodowych, które na przestrzeni wieków podlegały zmianie; 2 maja obchodzimy także Święto Polonii i Polaków poza granicami kraju i intencją ustawodawcy była możliwość manifestowania wspólnoty wszystkich Polaków;
13) korzenie historyczne Dnia Flagi – 2 maja został Dniem Flagi Państwowej nieprzypadkowo: to właśnie 2 maja 1945 roku żołnierze polscy z 1 Dywizji Kościuszkowskiej zawiesili biało-czerwoną flagę na kolumnie zwycięstwa w Tiergarten w Berlinie – zdobywając miasto przyczynili się do zakończenia działań wojennych w Europie w czasie II wojny światowej; data ta nawiązuje również do czasów PRL-u – właśnie 2 maja ówczesne władze nakazywały zdejmowanie flag po Święcie Pracy (1 Maja) tak, aby nie były eksponowane w nieuznawanym przez komunistyczne władze Święcie Konstytucji 3 Maja;
14) flaga czy weksylium? – flagi w zależności od przeznaczenia możemy podzielić na: narodowe, urzędowe, okolicznościowe, gabinetowe, itd.; wyróżniamy także tzw. weksylia – znak rozpoznawczy, mocowany do drzewca lub liny wykonany z tkaniny, są to m.in. flagi, flagi stolikowe, sztandar, bandera, banner, chorągiewka samochodowa, proporczyk;
15) weksylologia – to specjalna nauka zajmująca się flagami, znakami wojskowymi, terytorialnymi, itp.; jej nazwa pochodzi od łacińskiego „vexillum”, czyli sztandar, chorągiew; weksylologię uznaje się za dyscyplinę pomocniczą historii powiązaną z heraldyką.
Więcej na temat flagi i barw narodowych dowiecie się z Broszury „Biało-Czerwona”, wydanej przez Ministerstwo Spraw Wewnętrznych i Administracji w 2017 roku – link:
https://www.nist.gov.pl/files/zalacznik/1488379373_Broszura%20MSWiA.pdf .
Choć flaga Polski wydaje się być tak prosta, okazuje się też być całkiem skomplikowaną kwestią, jednak najważniejsze jest to, że biało-czerwone barwy są dla całego narodu wielkim symbolem jednoczącym nas wszystkich. Pod tym znakiem walczyli żołnierze i powstańcy, sławili je artyści i poeci, to nasze wspólne dziedzictwo, o które powinniśmy dbać od najmłodszych lat. Wszystkim Polakom, dużym i małym, z okazji Dnia Flagi Rzeczypospolitej, składamy najlepsze życzenia!
Opracowała: P. Karykowska