Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich 23 kwietnia 2020r. obchodziliśmy Światowy Dzień Książki i Praw Autorskich. Biblioteka Szkolna „Sowy Poczytajki” w oparciu o zasoby Portalu Legalna Kultura chce zapoznać Społeczność Szkolną z Bazą Legalnych Źródeł Legalnej Kultury (linki w dalszej części artykułu) oraz choć odrobinę przybliżyć zagadnienie praw autorskich.
LEGALNE ŹRÓDŁA KULTURY – to wszystkie miejsca, w których w różny sposób, zgodnie z prawem i z poszanowaniem praw twórców, udostępniane są dobra kultury rozumiane jako utwory, m.in. filmy, muzyka, książki, zdjęcia i inne. Dlaczego warto z nich korzystać?
- dzięki korzystaniu z legalnych źródeł mamy współudział w tworzeniu dóbr kultury – wspieramy ulubionych artystów i twórców, dzięki czemu mogą się rozwijać i tworzyć kolejne utwory;
- legalne źródła wzmacniają więzi społeczne, co jest ważne dla rozwoju i społeczeństwa, i jednostek, dlatego, że zazwyczaj ukulturalniamy się zbiorowo, np. idziemy do kina, teatru, na koncert, czy wspólnie słuchamy muzyki;
- legalne źródła oferują dostęp do najwyższej jakości dóbr kultury, natomiast nielegalne źródła często bazują na przeróbkach czy podróbkach; to z kolei przekłada się na oszczędność czasu i mniejszą ilość stresu (np. bez poszukiwania najlepszego jakościowo oryginału);
- korzystając z legalnych źródeł postępujemy zgodnie z prawem.
BAZA LEGALNYCH ŹRÓDEŁ KULTURY na portalu legalnakultura.pl to miejsce, gdzie prezentowane są serwisy, portale i strony internetowe, które udostępniają zasoby kulturalne z poszanowaniem praw twórców; baza obejmuje zarówno źródła płatne (komercyjne), jak i bezpłatne, oparte na wolnych licencjach; baza daje dostęp do serwisów, dzięki którym legalnie można ściągać lub oglądać filmy, słuchać muzyki, korzystać z audio- i e-booków, uzyskiwać dostęp do bibliotek i artykułów prasowych oraz wirtualnie zwiedzać muzea, galerie, eksplorować zdigitalizowane zasoby archiwalne; baza powstała w ramach Społecznej Kampanii Edukacyjnej Legalna Kultura, współtworzą ją użytkownicy sieci, liczba legalnych stron i portali systematycznie rośnie – link do Bazy Legalnych Źródeł Kultury: https://www.legalnakultura.pl/pl/legalne-zrodla .
Uczniom na portalu legalnakultura.pl polecamy Strefę Edukacyjną Ucznia, a zwłaszcza zakładkę „Strony internetowe dla Uczniów”, która zawiera sprawdzone materiały pomocne przy odrabianiu prac domowych, przygotowywaniu referatów, prezentacji multimedialnych, itp. – obowiązuje podział na przedmioty: język polski, historia sztuki, historia i społeczeństwo, matematyka, fizyka, chemia, biologia, geografia, informatyka, język angielski, język niemiecki, inne języki obce, różne – link: https://www.legalnakultura.pl/pl/strefa-edukacji/strefa-dla-uczniow/strony-internetowe .
Interesujące zestawienie legalnych źródeł kultury dla Uczniów zawiera zakładka „Warto odwiedzić!”, czyli nauka, literatura i sztuka na wyciągnięcie ręki – strony, które warto poznać – link: https://www.legalnakultura.pl/pl/strefa-edukacji/strefa-dla-uczniow/warto-odwiedzic .
Nauczyciele zyskają cenne inspiracje dzięki Strefie Edukacyjnej Nauczycieli, gdzie można znaleźć m.in. Scenariusze edukacji z zakresu prawa autorskiego i ochrony własności intelektualnej, opracowane w oparciu o najnowsze podstawy programowe, do realizacji na godzinach wychowawczych, lekcjach języka polskiego, informatyki czy wiedzy o społeczeństwie; Niezbędnik nauczyciela 2.0, czyli katalog stron internetowych z bezpłatnymi otwartymi zasobami edukacyjnymi; Otwarte bazy i repozytoria – w dziale tym zamieszczony został katalog dużych archiwów, baz danych i repozytoriów (udostępnione zasoby są bezpłatne); Pomoce dydaktyczne – z katalogiem stron internetowych z ogólnodostępnymi materiałami szkoleniowymi, zdjęciami, dźwiękami i filmami na wolnych licencjach (udostępnione otwarte zasoby edukacyjne są bezpłatne) – link: https://www.legalnakultura.pl/pl/strefa-edukacji/strefa-dla-nauczycieli .
WIEDZA W PIGUŁCE – PRZEWODNIK I SŁOWNICZEK POJĘĆ
Przewodnik po prawie autorskim w Portalu Legalna Kultura został przygotowany z myślą o wszystkich odbiorcach. Zawiera praktyczny i przejrzysty słowniczek pojęć, kolejne rozdziały są napisane prostym językiem, przybliżają wszystkie ważne informacje, jak: prawo autorskie, twórca, plagiat, dozwolony użytek, licencje, itp., pozwalają oswoić się z terminologią prawniczą. Poruszanie się po przewodniku usprawniają specjalne odnośniki: pomocne powiązania, przykłady oraz pytania użytkowników, które pomagają zrozumieć mechanizmy Ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych – link do przewodnika: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim .
PRAWA AUTORSKIE – jest to ogół praw przysługujących twórcy utworu, w tym prawo twórcy do decydowania o sposobie korzystania z utworu i czerpania z niego korzyści. Prawa autorskie dzielimy na prawa majątkowe, prawa pokrewne i prawa zależne – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/prawa_autorskie .
TWÓRCA – to osoba, która stworzyła utwór, jej nazwisko w tym charakterze uwidoczniono na egzemplarzach utworu lub której autorstwo podano do publicznej wiadomości w związku z rozpowszechnianiem utworu – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/tworca .
UTWÓR – to każdy przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze, ustalony w jakiejkolwiek postaci, niezależnie od wartości, przeznaczenia i sposobu wyrażenia, są to np.: filmy, muzyka, fotografie, książki, piosenki, plakaty, przedstawienia teatralne, projekty architektoniczne – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/utwor .
WŁASNOŚĆ INTELEKTUALNA – jest to wytwór pracy twórczej człowieka, który ze względu na swoją unikatowość i dużą doniosłość ekonomiczną/gospodarczą/rozwojową zasługuje na ochronę. Wszystko to, co wytworzy człowiek przy użyciu swojego intelektu, a co jest nowatorskie, dotychczas niespotykane, nazywamy własnością intelektualną. Są to w szczególności utwory (np. słowa piosenek, limeryki czy muzyka), patenty czy znaki towarowe – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/wlasnosc-intelektualna .
PLAGIAT – polega na bezprawnym przypisaniu sobie autorstwa całości lub części cudzego utworu bądź celowym wprowadzeniu w błąd co do autorstwa utworu, np. pobranie z Internetu tzw. „gotowca” np. wypracowania z języka polskiego i oddanie go nauczycielowi, jako pracy własnej to właśnie plagiat. Aby tego uniknąć, trzeba tworzyć samodzielnie, a także starać się podawać źródła z których się korzystało, przytaczać cytaty, sporządzać bibliografię, itp. – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/plagiat .
PRAWA TWÓRCY I ODBIORCY – po stronie twórcy jest to prawo decydowania o korzystaniu z utworu, po stronie odbiorcy dozwolony użytek, upoważniający w sytuacjach wyraźnie określonych w ustawie do korzystania z utworu bez zezwolenia twórcy – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/prawa-tworcy-i-odbiorcy .
LICENCJA – najprościej rzecz ujmując to pisemna umowa na korzystanie z utworu. Umowa licencyjna wyłączna wymaga zachowania formy pisemnej pod rygorem nieważności (korespondencja mailowa nie jest formą pisemną) – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/licencja .
DOZWOLONY UŻYTEK – daje możliwość korzystania z utworu chronionego majątkowymi prawami autorskimi bez konieczności uzyskiwania zgody podmiotu uprawnionego, np. autora. Rozróżnia się dwa rodzaje dozwolonego użytku – osobisty i publiczny – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/dozwolony-uzytek .
DOZWOLONY UŻYTEK OSOBISTY – pozwala każdemu korzystać na własne potrzeby z rozpowszechnionego już chronionego utworu, wspólnie z osobami pozostającymi w relacjach rodzinnych i towarzyskich. Przykłady dozwolonego użytku osobistego: pobranie utworu muzycznego ze strony internetowej, pożyczenie książki koledze z klasy, wykonanie kopii płyty CD w celu odtwarzania jej w samochodzie, odtwarzanie utworów muzycznych na domowej imprezie w gronie znajomych.
DOZWOLONY UŻYTEK PUBLICZNY – daje możliwość korzystania z dzieła bez zgody uprawnionego podmiotu ze względu na ważny interes publiczny oraz potrzeby kulturalno-oświatowe. W jego ramach działają np. prawo cytatu, przedruk, przywileje należne bibliotekom, dozwolony użytek w celach naukowych (tzw. dozwolony użytek szkolny), dla dobra osób niepełnosprawnych, w sferze nadawania utworu, czy też rozpowszechnianie. Dozwolony użytek publiczny zezwala np. na publiczne wykonanie utworów podczas różnych ceremonii szkolnych, pod warunkiem, że nie służy ono osiąganiu korzyści majątkowych i nie jest dokonywane w celu promocyjnym, reklamowym lub wyborczym.
PRAWO CYTATU – można przytaczać we własnych utworach urywki innych utworów lub drobne utwory w całości, jednak musi się to wiązać z potrzebą wyjaśnienia, analizy krytycznej, nauczania lub prawami gatunku twórczości. Np. w podręcznikach szkolnych, wypisach i antologiach umieszczanie cytatów jest dozwolone tylko ze względu na cel dydaktyczny i naukowy, jednak w tym konkretnym przypadku twórcy należy się wynagrodzenie.
PRZYWILEJE BIBLIOTEK – biblioteki, archiwa lub szkoły mogą udostępniać nieodpłatnie (wypożyczać) egzemplarze utworów dla celów badawczych, poznawczych, edukacyjnych, mogą również zlecać sporządzenie egzemplarzy w celu uzupełnienia swojego zbioru lub stworzenia bazy swoich zasobów.
DOZWOLONY UŻYTEK SZKOLNY – instytucje naukowe i oświatowe mogą korzystać z utworów oraz utrwalać ich fragmenty w celach naukowych lub do prowadzenia własnych badań. Dotyczy to jednak tylko utworów już wcześniej rozpowszechnionych, może być dokonywane jedynie w celach naukowych lub oświatowych i nie można z tego czerpać korzyści finansowych.
DOMENA PUBLICZNA – to utwory, do których wygasły majątkowe prawa autorskie albo do których prawa te nie powstały. Z twórczości umieszczonej w domenie publicznej można korzystać bez ograniczeń, również w celach zarobkowych, z respektowaniem praw osobistych, tj. podając autora i tytuł utworu. W Polsce prawa do danego utworu wygasają po 70 latach od śmierci jego autora, wtedy przechodzi on do domeny publicznej, np. w 2015 roku utwory Patrona Naszej Szkoły – K. K. Baczyńskiego trafiły do domeny publicznej – więcej informacji pod linkiem: https://www.legalnakultura.pl/pl/prawo-w-kulturze/b-przewodnik-b-po-prawie-autorskim/domena-publiczna .
Informacje zebrały i opracowały: P. Karykowska i E. Kaleta
- artykuł powstał w oparciu o zasoby Portalu Legalna Kultura