27 kwietnia obchodziliśmy święto jednego z najbardziej kreatywnych zawodów – Światowy Dzień Grafika. Z tej okazji Biblioteka Szkolna „U Sowy Poczytajki” ma dla Was nowy Konkurs Graficzny „Ex Libris Poczytajkoteki” (szczegóły w dalszej części artykułu), a także garść ciekawostek o tzw. ekslibrisach, czyli małych grafikach – znakach własnościowych książek, wraz z linkami do interesującego portalu „Ekslibris Polski: Historia. Sztuka. Kolekcjonerstwo. Popularyzacja”, prowadzonego przez pana Tomasza Sumę.
EKSLIBRIS – co to takiego?
Ekslibris to znak własnościowy książki, którym posługuje się właściciel księgozbioru do oznaczania własności poszczególnych woluminów. Najczęściej jest to niewielka kartka z artystycznie zaprojektowaną małą grafiką (zazwyczaj stonowaną kolorystycznie, często czarno-białą, ale też bywają ekslibrysy kolorowe), przyklejana do wewnętrznej strony przedniej okładki książki. Czasem przybiera również formę pieczątki odciśniętej na stronie tytułowej tomu. Zazwyczaj zawiera nazwisko lub nazwę instytucji np. biblioteki wkomponowaną w rysunek symbolizujący zawód, hobby, charakter księgozbioru. Pełni podwójną rolę: znaku własnościowego księgozbioru i artystycznego elementu ozdobnego. Łacińskie wyrażenie „ex libris” dosłownie znaczy „z książek”, „z księgozbioru”.
EKSLIBRIS – co go tworzy?
- napis Ex libris (lub jego zamiennik: Z książek, Z księgozbioru, Ex collectione, ExL., EL),
- nazwisko lub nazwa właściciela,
- graficzne przedstawienie osobowości właściciela lub specyfiki księgozbioru,
- czasami również cechy identyfikujące artystę: jego sygnatura autorska, data roczna wykonania, technika (sporadycznie), podpis twórcy.
EXLIBRIS – szczypta historii…
Do XIX wieku ekslibris nierozerwalnie związany był z książką, służył wyłącznie jako znak identyfikacyjny jej właściciela, jednak w drugiej połowie XIX wieku wzrosło zainteresowanie ekslibrisem jako samoistnym dziełem sztuki graficznej. Stopniowo rozwijające się nowe hobby, polegające na kolekcjonowaniu ekslibrisów sprawiło, że w XX wieku ekslibris wyszedł poza ramy tradycyjnego znaku książkowego i stał się obiektem kolekcjonerskim.
Najstarsze ekslibrisy pochodzą ze starożytnego Egiptu (ok. 1400 p.n.e.). Miały one postać fajansowych tabliczek z imieniem faraona przymocowanych do papirusowych zwojów. Geneza ekslibrisu wywodzi się jednak od herbu malowanego na dowolnym marginesie pierwszej karty ksiąg rękopiśmienniczych – w charakterze znaku własnościowego. Od XV wieku zaczął on przybierać formę misternie skomponowanej ilustracji graficznej z wpisanym nazwiskiem właściciela, aż w końcu pojawiła się do dzisiaj znana forma ekslibrisu w postaci naklejanej kartki. Pierwsze tego typu znaki książkowe powstawały w technice drzeworytniczej, odbitki bywały ręcznie kolorowane. Identyfikowały one zbiory bibliotek kościelnych oraz wielkich rodów książęcych i magnackich. XV–wieczna grafika ekslibrisowa prezentowała bardzo wysoki poziom artystyczny. Pierwsze znane polskie ekslibrisy pochodzą sprzed pond 504 lat, z roku 1516 i 1517 roku, a należały do arcybiskupa polskiego Macieja Drzewickiego z Drzewicy herbu Ciołek, kanclerza wielkiego koronnego, prymasa Polski i dyplomaty. Liczne badania ekslibrisoznawcze potwierdzają, że Polska zajmuje trzecie miejsce w historii najdawniejszego ekslibrisu europejskiego. Natomiast w 1597 roku powstał pierwszy znany polski ekslibris dla księgozbioru publicznego – Biblioteka Rady Miasta Gdańska (Bibliotheca Senatus Gedanensis). Został on wykonany przez norymberskiego rytownika czasowo przebywającego w Gdańsku, Jonasza Silbera, był używany do 1606 roku. Więcej o historii ekslibrisu polskiego wraz z ilustracjami można znaleźć na portalu Ekslibris Polski – link: http://ekslibrispolski.pl/?page_id=4544 . A czy wiecie, że nawet Nasz Patron – Krzysztof Kamil Baczyński przygotował kilka projektów Ekslibrisów dla siebie i swojej rodziny? Znajdują się one w zbiorach Biblioteki Narodowej, w Magazynie Ikonografii. Reprodukcje dwóch z nich możecie zobaczyć na zdjęciu ilustrującym ten artykuł.
EKSLIBRIS – techniki wykonania
Do dziś wielu bibliofilów (pasjonatów książek), a nawet zwyczajnych posiadaczy księgozbiorów, ma własny ekslibris, a czasem kilka. Ekslibris zazwyczaj odzwierciedla: styl artystyczny epoki, użytą technikę graficzną, rozwój technik graficznych, poziom artystyczny twórcy, osobowość i zainteresowania właściciela książki, specyfikę bądź tematykę księgozbioru, względnie kolekcji, szacunek bibliofilski. Ekslibrisy wykonuje się wykorzystując wszystkie niemal techniki graficzne, również graficzne programy komputerowe, najczęstsze są jednak ekslibrisy drzeworytnicze, miedziorytnicze i kwasorytnicze lub rysowane ręcznie. Istnieją także ekslibrisy niekonwencjonalne, np. koronkowe, przestrzenne czy z suszonych liści. Więcej o typowych i nietypowych technikach graficznych, wraz z ilustracjami można znaleźć na portalu Ekslibris Polski – link: http://ekslibrispolski.pl/?page_id=1825 . Piękne przykłady ekslibrisów współczesnych można obejrzeć w zakładce „Galeria 500-lecia”, gdzie zamieszczono ekslibrisy wykonane z okazji Jubileuszu Polskiego Ekslibrisu, obchodzonego w 2016 roku – link: http://ekslibrispolski.pl/?page_id=5019 .
EKSLIBRIS – w innych językach:
ex libris (łaciński), nga libra (albański), السابق (arabski), экслібрыс (białoruski), pripadanje biblioteci (bośniacki), 艾利貝斯 (chiński), eks libris (esperanto), eksliibrise (estoński), אקס ליבריס (hebrajski), ex-libris (kataloński), 장서표 수집 자 (koreański), لبرس سابق (perski), экслибрис (rosyjski), припадање библиотеци неке особе (serbski), kitaplığından (turecki), екслібрис (ukraiński).
KONKURS GRAFICZNY „Ex libris Poczytajkoteki”
Biblioteka Szkolna ogłasza Konkurs Graficzny „Ex libris Poczytajkoteki” – zachęcamy Uczniów do przygotowania projektu bibliotecznego ekslibrisu z wizerunkiem sowy – praca plastyczna: format A4 lub połówka – A5, technika plastyczna: czarno-biała, szara lub brązowo-beżowa grafika rysowana/malowana ręcznie (można użyć m.in. tuszu, długopisów, cienkopisów, mazaków, ołówków, węgla, kredek, pasteli, farb, herbaty, itp.) lub wykonana w programie komputerowym Paint; Ekslibris powinien zawierać rysunek sowy (sowie mogą oczywiście towarzyszyć inne elementy np. książki) oraz jedną z trzech wersji napisu: „Ex libris Poczytajkoteki” lub „Ex libris Sowy Poczytajki” lub „Ex libris Biblioteki Szkolnej „U Sowy Poczytajki”, rysunek i napis powinny się ze sobą ładnie komponować. Gdy projekt jest gotowy, trzeba go sfotografować i przesłać zdjęcie jako załącznik na adres mailowy sowa[kropka]poczytajka[malpka]interia[kropka]pl (sowa[dot]poczytajka[at]interia[dot]pl) (pamiętajcie, aby w treści maila napisać, kto przesyła zdjęcie – imię, nazwisko i klasa, dzięki temu organizator będzie wiedział, komu może przydzielić punkty z zachowania). Z nadesłanych zdjęć stworzymy galerię na stronie szkoły (zdjęcia można przysyłać do 10 maja 2020r., czyli przez najbliższe dwa tygodnie). Prace zostaną ocenione i w połowie maja na stronie internetowej szkoły opublikujemy wyniki oraz elektroniczne dyplomy. Dyplomy papierowe dla wszystkich uczestników oraz nagrody rzeczowe: książki (zwycięzcy), upominki (uczestnicy) będzie można odebrać w Bibliotece Szkolnej, gdy wrócimy do szkoły.
Opracowała: P. Karykowska