27 marca 2021 roku o godz. 20:30 wszyscy symbolicznie na 60 minut wyłączymy światło, przyłączając się do Międzynarodowej Akcji „Godzina dla Ziemi”. W tym roku polska edycja akcji odbywa się pod hasłem #Godzina dla Bałtyku. Z tej okazji Biblioteka Szkolna „U Sowy Poczytajki” przygotowała dla Społeczności Szkolnej garść ciekawostek o Morzu Bałtyckim oraz propozycje książek o ekologii mórz, które koniecznie trzeba przeczytać. W artykule znajdziecie również link do piosenki – muzycznego ekoapelu o czystość wód morskich, poradnik z ciekawostkami o ssakach morskich oraz wskazówki jak przyłączyć się do akcji WWF #Godzina dla Bałtyku. Ile lat ma Morze Bałtyckie? Czy wiedziałeś, że na Bałtyku miało miejsce tsunami? Morze Bałtyckie jest słone czy słodkie? Czy w Bałtyku pływają rekiny? Jeśli chcecie poznać odpowiedzi na te i inne pytania, ten artykuł jest dla Was!!!
CIEKAWOSTKI O MORZU BAŁTYCKIM:
1) Położenie geograficzne Bałtyku – Morze Bałtyckie położone jest w Europie Północnej, od 53° do 66° szerokości geograficznej północnej i od 20° do 26° długości geograficznej wschodniej;
2) Bałtyk jest czwartym najmniejszym morzem na świecie – łączna powierzchnia (wraz z cieśniną Kattegat uznawaną za granicę Morza Bałtyckiego) wynosi około 415 266 km², bez Kattegatu zajmuje 392 979 km²; objętość morza wynosi 21 721 km³; Morze Bałtyckie ma długość około 1610 kilometrów, średnią szerokość 193 kilometry; linia brzegowa Morza Bałtyckiego wynosi 8100 kilometrów; polska linia brzegowa ma z kolei 440 kilometrów;
3) Bałtyk jest stosunkowo płytkim morzem – jego średnia głębokość wynosi 55 metrów, to niewiele w porównaniu z innymi morzami, np. średnia głębokość Morza Kaspijskiego wynosi 180 metrów, a Morza Czarnego nawet 1315 metrów;
4) Najgłębszym punktem Bałtyku jest Głębia Landsort na północny zachód od Gotlandii – tam Morze Bałtyckie ma aż 459 metrów głębokości;
5) Bałtyk jest najmłodszym morzem na naszej planecie – liczy około 12 tysięcy lat; taki, jaki znamy dziś, uformował się około 3 tysiące lat temu, a na przestrzeni wieków był m.in. wielkim jeziorem;
6) Bałtyk jest najsłodszym morzem na Ziemi – jego wody są bardzo ubogie w związki mineralne – zasolenie Morza Bałtyckiego w Zatoce Gdańskiej szacuje się na 7 promili, to 5 razy mniej niż wynosi średnie zasolenie oceanów oraz 40 razy mniej niż zasolenie Morza Martwego; wpływ ma na to niska temperatura Bałtyku, a co za tym idzie – skromne tempo parowania wody;
7) Bałtyk to dość chłodne morze – w lecie średnia temperatura wody wynosi 19 stopni Celsjusza (od 11 do 26 °C), natomiast w sezonie zimowym temperatura spada do 2 – 4 °C. Średnia roczna temperatura wody w Morzu Bałtyckim to natomiast 10 °C;
8) Po Bałtyku saniami? – w zimie Morze Bałtyckie zamarznięte jest średnio na około połowie swojej powierzchni; na przestrzeni wieków bywały okresy, gdy Bałtyk zamarzał prawie całkowicie, przez co możliwe było poruszanie się po jego powierzchni np. z niemieckiego Rostocku i Lubeki na wyspy duńskie; ostatni raz sytuację, gdy Bałtyk zamarzł prawie całkowicie odnotowano w roku 1987 - około 96% powierzchni Bałtyku zajmowała kra – nie tworzyła ona jednak jednolitej pokrywy, po której można by było poruszać się np. saniami;
9) Na Bałtyku miało miejsce tsunami (nazywane dawniej „niedźwiedziem morskim”) – i to nie jeden raz, co potwierdzili naukowcy: pierwsze tsunami miało miejsce w XV wieku w Darłowie, kroniki wspominają również o tsunami w 1779 roku w Łebie, gdy fala osiągała 3 metry wysokości, prawdopodobnie był to efekt trzęsienia ziemi lub anormalnego układu ciśnień;
10) Na Bałtyku znajduje się najmniejsza wyspa na świcie, która podzielona jest między dwa kraje – to wyspa Märket, która należy do archipelagu Wysp Alandzkich, jej powierzchnia wynosi 0,03 km2; wyspa wznosi się ona około cztery metry nad poziomem morza, jej długość wynosi 300 metrów, zaś szerokość około 100 metrów; jedna część wyspy należy do Finlandii, a druga do Szwecji, co ciekawe obowiązują tam dwie strefy czasowe, obecnie jest to bezludna wyspa;
11) Wyspy Bałtyku – na Morzu Bałtyckim znajduje się wiele wysp, w tym Gotlandia, Saaremaa, Oland, Lolland, Hiiumaa, Rugen, Aland, Bornholm, Kimitoon, Falster, Uznam i Wolin; same Wyspy Alandzkie składają się z aż 6757 wysp, choć większość z nich to tzw. szkiery, czyli niewielkie, granitowe wysepki; największą z wysp leżących na Morzu Bałtyckim jest należąca do Szwecji Gotlandia, która zajmuje powierzchnię 3140 km2, natomiast największą polską wyspą na Morzu Bałtyckim jest Wolin;
12) Żarłoczny Bałtyk – każdego roku wody Bałtyku pochłaniają 50 ha lądu;
13) Bałtyk a rzeczne dopływy – aż 250 rzek wpływa do Morza Bałtyckiego, największe to: Wisła, Odra, Newa, Kemi, Niemen, Lule, Gota, Ångerman i Dźwina;
14) Największy głaz narzutowy w Europie znajduje się nad brzegiem Bałtyku – jest to Ehalkivi (po estońsku: „blask słońca”) w Estonii, w 1937 roku otrzymał status pomnika przyrody; Ehalkivi ma 7,6 metra wysokości, 16,5 metra długości oraz 14,3 metra szerokości, waży aż 2500 ton;
15) Bałtycka fauna – Morze Bałtyckie jest domem dla wielu gatunków słodkowodnych i morskich, m.in.: ryb, takich jak śledź, dorsz, morszczuk, ciernik, stornia, okoń czy szczupak;
ze względu na szczególne warunki hydrograficzne i klimatyczne Morze Bałtyckie jest wrażliwe; w ciągu ostatnich 100 lat środowisko naturalne Morza Bałtyckiego uległo dramatycznej degradacji; do zagrożonych wyginięciem gatunków ssaków w Morzu Bałtyckim należą: morświn, foka obrączkowana bałtycka, wydra europejska czy foka szara;
16) Olbrzymy w Morzu Bałtyckim – Bałtyk jest jednym z najpłytszych i najsłodszych mórz świata, dlatego największe morskie ssaki nie mają się tu czym najeść, ale mimo to co jakiś czas zaglądają z wizytą, np. kilka lat temu przy duńskim wybrzeżu udało się sfilmować 25-metrowego płetwala zwyczajnego;
17) Rekiny w Morzu Bałtyckim – tak, w wodach Bałtyku pływają rekiny, choć nie stanowią one zagrożenia dla człowieka; rekiny występują we wszystkich morzach i oceanach na świecie; jedynym gatunkiem żyjącym w Morzu Bałtyckim jest żałacz śledziowy – największe osobniki osiągają maksymalnie 3,5 metra długości i ważą od 150 do 200 kilogramów;
18) Bałtyckie siedliska rybitwy i mewy, fok i bobrów – najciekawszy z nadbałtyckich rezerwatów przyrody utworzono na Pobrzeżu Gdańskim, nazywa się on Mewia Łacha i jest jedynym w Polsce miejscem gnieżdżenia się rybitwy czubatej, nie brakuje tam również innych zwierząt, m.in. bobrów i fok;
19) Bałtyk a ludność krajów nadbałtyckich – 9 krajów ma dostęp do Morza Bałtyckiego: Dania, Estonia, Finlandia, Niemcy, Łotwa, Litwa, Polska, Rosja i Szwecja; region ten zamieszkuje ponad 85 milionów ludzi, z czego 15 milionów mieszka na wybrzeżu; do największych nadmorskich miast Morza Bałtyckiego należą: Sankt Petersburg, Sztokholm, Ryga, Helsinki, Gdańsk, Tallin, Kaliningrad, Szczecin, Gdynia, Kilonia i Espool; co roku nad Bałtyk przyjeżdża ponad 9 milionów turystów;
20) Bałtyk znajduje się w czołówce najbardziej zanieczyszczonych mórz na świecie – ponieważ jest niewielki i posiada ograniczoną możliwość wymiany wód; na stopień zanieczyszczenia Morza Bałtyckiego największy wpływa mają nieczystości z promów i statków pasażerskich, ścieki z 60 dużych aglomeracji miejskich oraz duża liczba zakładów przemysłu rafineryjnego i chemicznego, a także rolnictwo – przez rzeki do Bałtyku wpływa 200 tysięcy ton azotu i 5 tysięcy ton fosforu pochodzących z nawozów sztucznych; ponadto co roku w wodach Bałtyku rybacy gubią od 5 do 10 tysięcy sztuk sieci rybackich;
21) Na dnie Morza Bałtyckiego znajduje się nawet 13 tysięcy ton broni chemicznej – na mocy konferencji poczdamskiej broń chemiczną znalezioną na terenie Niemiec po II wojnie światowej postanowiono zatopić w Morzu Bałtyckim – według szacunków zatopiono od 6 do 13 tysięcy ton bojowych środków trujących; jest to duże zagrożenie, ze względu na możliwość jej wyłowienia przez kutry rybackie;
22) Bałtyk z bursztynu słynie – występujący głównie wzdłuż południowych wybrzeży Morza Bałtyckiego bursztyn bałtycki jest od czasów starożytnych najbardziej cenioną w jubilerstwie odmianą bursztynu, ponieważ łatwo poddaje się obróbce mechanicznej; największa kopalnia bursztynu znajduje się w należącym do Rosji półwyspie Sambia, w Polsce natomiast występuje on m.in. w okolicach Zatoki Gdańskiej, Mierzei Wiślanej oraz u nasady Mierzei Helskiej;
23) Bałtyk po raz pierwszy przepłynął wpław Polak – pływak Sebastian Karaś dokonał tego w sierpniu 2017 roku, wypłynął z Kołobrzegu w poniedziałek po godzinie 19.00, na Bornholm dotarł we wtorek około godziny 23:30, czyli przepłynięcie Bałtyku wpław zajęło mu prawie 29 godzin;
24) Na Bałtyku znajduje się najdłuższy na świecie most łączący dwa państwa – jest to most nad Sundem łączący stolicę Danii – Kopenhagę ze szwedzkim Malmö, jego długość to 7845 metrów, a do użytku oddano go w lipcu 2000 roku;
25) Bałtyk obfituje we wraki – na dnie Morza Bałyckiego znajduje się ponad 100 wraków, najsłynniejsze z nich i popularne wśród płetwonurków są: tankowiec Franken, Bryza, holownik Abile, 262 metrowy Lotniskowiec Graf Zeppelin, ścigacz okrętów podwodnych Groźny oraz okręt wojenny Boelcke; wiele z wraków dostępnych jest dla nurków, jednak spora część z nich wymaga specjalnych uprawnień;
26) Polskie latarnie morskie nad Bałtykiem – na polskim wybrzeżu działa 15 latarń morskich; najwyższą z nich (oraz jedną z najwyższych na świecie) jest wykonana z cegły Latarnia Morska Świnoujście (wysokość 67.7m), pozostałe udostępnione do zwiedzania latarnie znajdują się w Ustce (19.5m), Darłowie (23m), Czołpinie (25.2m), Kołobrzegu (26m), Krynicy Morskiej (26.5m), Sopocie (30m), Jarosławcu (33.3m), Osetniku (33.4m), na Helu (40.3m), w Gąskach (41.2m), Niechorzu (45.0m) oraz „stara latarnia” Rozewie (czynna do dziś latarnia z 1822 roku o wysokości 32.7m). Poza wciąż działającymi latarniami nad Bałtykiem znajdują się również 3 nieczynne latarnie morskie: Rozewie, Góra Szwedów oraz Nowy Port;
27) Zaślubiny Polski z Bałtykiem – rok 2020 został ustanowiony Rokiem Zaślubin Polski z Morzem na pamiątkę historycznego i patriotycznego wydarzenia – symbolicznych zaślubin Rzeczypospolitej Polskiej z morzem, których dokonał 10 lutego 1920 roku generał Józef Haller w Pucku; Zaślubiny Polski z Bałtykiem to również tytuł słynnego obrazu autorstwa Wojciecha Kossaka;
28) Skąd nazwa Bałtyk? – nazwa Morze Bałtyckie (Mare Balticum) pochodzi najprawdopodobniej od starosłowiańskiego „blato”, co oznacza „wielka, słona woda” i choć pojawiła się po raz pierwszy już w IX wieku, to w Polsce na dobre przyjęła się dopiero w wieku XIX;
29) Nad Bałtykiem mieściła się Słowiańska Atlantyda – wyspa Wineta to legendarny gród i port z latarnią morską, po raz pierwszy informacje o niej pojawiły się w relacjach żyjącego w XI wieku Adama z Bremy, ponoć znajdowała się ona u ujścia Odry do Bałtyku, miała być wielkim ośrodkiem handlowym i jednym z największych miast ówczesnej Europy, zamieszkiwanym nie tylko przez Słowian ale i inne ludy; o mieście wspominał w swoich przekazach również XII-wieczny historyk Helmold z Bozowa; w kolejnych latach pojawiały się liczne legendy, według nich miasto miało zostać pochłonięte przez morze jako kara za przewinienia mieszkańców; ślad po Winiecie zaginął, historycy do dziś zastanawiają się, gdzie dokładnie się znajdowała, najczęściej wskazuje się na wyspę Wolin; wyłowiony z nurtu rzeki Świny pod koniec XIX wieku dzwon uznawano za dzwon pochodzący z Winety – znajduje się on w Muzeum Narodowym w Szczecinie;
30) Bałtyk obrósł w liczne legendy – dwie z nich „Dlaczego woda morska jest słona?” oraz „Jurata, Królowa Bałtyku” możecie przeczytać w Internecie – link: https://www.nexto.pl/upload/sklep/literat/ebook/legendy_morskie_z_ilust… .
JAK WŁĄCZYĆ SIĘ W AKCJĘ WWF POLSKA #GODZINA DLA BAŁTYKU:
- 27 marca o godz. 20.30 symbolicznie na 60 minut wyłączcie w swoich domach światło i wszystkie zbędne urządzenia, które pobierają energię elektryczną;
- wybierzcie swoje sentymentalne zdjęcia z pobytu nad Bałtykiem i opublikujcie je na swoim profilu Instagram lub Facebook wraz z #godzinadlabałtyku i oznaczcie @wwfpolska. Zachęćcie znajomych, aby zrobili to samo. Więcej o akcji pod linkiem: https://www.wwf.pl/godzina-dla-ziemi-2021 ;
- przeczytajcie „Błękitny Poradnik Edukacyjny” o ssakach morskich, przygotowany przez WWF Polska – jest tam mnóstwo cudownych ciekawostek – poradnik w wersji PDF jest dostępny na końcu artykułu;
- możecie również rodzinnie, wirtualnie adoptować fokę lub morświna, jednak pamiętajcie, że to Wasi rodzice muszą wyrazić na takie działanie zgodę – adopcja wiąże się z pewnymi nakładami finansowymi i darowiznami przekazywanymi na rzecz organizacji WWF. Więcej informacji znajdziecie pod linkami: https://pomagam.wwf.pl/adoptuj/foka , https://pomagam.wwf.pl/adoptuj/morswin ;
3 KSIĄŻKI O EKOLOGII MÓRZ, KTÓRE WARTO PRZECZYTAĆ:
- „Misja Inspektora Maskonura”, Zofia Stanecka, Wydawnictwo Egmont,
- „Plastik fantastik?”, Eun-Ju Kim & Ji-Won Lee , Wydawnictwo Babaryba,
- „Jak zerwać z plastikiem?”, William McCallum, Wydawnictwo Insignis,
I PIOSENKA O EKOLOGII MÓRZ, KTÓREJ WARTO POSŁUCHAĆ:
- „Plastik is not fantastik…” (utwór ze spektaklu „Morze”), Barbara Wrońska & Młoda Orkiestra Nowego Teatru – link: https://www.youtube.com/watch?v=uIDMTM1Kink ,
BO…
- 12,7 miliona ton plastikowych śmieci trafia każdego roku do mórz i oceanów,
- co minutę do mórz i oceanów trafia zawartość 1 śmieciarki pełnej plastikowych odpadów,
- 38 miliardów kawałków plastiku znaleziono na niezamieszkanej wyspie Henderson na południowym Pacyfiku,
- tylko w wodach Bałtyku co roku rybacy gubią 5-10 tysięcy sieci rybackich,
- 450 lat rozkłada się w morzu plastikowa butelka,
- 90 % morskich ptaków ma plastik w swoich wnętrznościach,
- 80 % plastikowych odpadów zanieczyszczających oceany to śmieci, które zostały wyrzucone na lądzie!!!
Wpływ na ekologię mórz i oceanów mamy każdego dnia, dlatego zmieniajmy nasze codzienne przyzwyczajenia – dokonując świadomych wyborów konsumenckich, rezygnując z plastiku – dbajmy o morza i oceany, a zwłaszcza o nasz polski Bałtyk, nie tylko od święta…
Opracowała: P. Karykowska
A oto obiecany poradnik „Błękitny Poradnik Edukacyjny” WWF Polska – miłej lektury!